Υπακοή στην εξουσία ..?

Ο Stanley Milgram (1933-1984), καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Yale, προκειμένου να κατανοήσει τις αγριότητες απλών στρατιωτών των SS που στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αφάνισαν εκατομμύρια αμάχων, διεξήγαγε το 1963 ένα από τα πιο γνωστά πειράματα για την υπακοή στην εξουσία.

Οι συμμετέχοντες στο πείραμα πίστευαν ότι επρόκειτο για μια μελέτη δήθεν για τη μνήμη έναντι μικρής αμοιβής. Μετά από εικονική κλήρωση χωρίζονταν σε ζεύγη, όπου ο ένας έπαιρνε το ρόλο του μαθητή και ο άλλος τον ρόλο του δασκάλου. Στην πραγματικότητα όμως ο μαθητής ήταν συνεργός του ερευνητή και ο δάσκαλος ήταν ο μόνος πραγματικός συμμετέχων. Ο μαθητής δενόταν σε μια ηλεκτρική καρέκλα με ηλεκτρόδια στο σώμα. Ο δάσκαλος καθόταν μπροστά σε μια κονσόλα ηλεκτρικής γεννήτριας. Μπροστά του είχε δέκα κουμπιά με ενδείξεις: 15 βολτ, 30 βολτ, 50 βολτ κλπ. Το τελευταίο κουμπί έγραφε: 450 βολτ Κίνδυνος! Πίσω από το δάσκαλο, ο ερευνητής του ζητούσε να υποβάλλει σε ηλεκτροσόκ τον μαθητή, κάθε φορά που έκανε λάθος στην απομνημόνευση λέξεων, η ένταση του οποίου ήταν συνεχώς αυξανόμενη.  Η συσκευή βέβαια δεν παρείχε ηλεκτρικά σοκ και οι αντιδράσεις του μαθητή ήταν προκαθορισμένες.

Η διαδικασία συνεχιζόταν μέχρι ο δάσκαλος να αρνηθεί να χορηγήσει μεγαλύτερης έντασης ηλεκροσόκ. Τα αποτελέσματα του πειράματος ξεπέρασαν τις προβλέψεις. Μόλις το 5% των «δασκάλων» αρνήθηκε να συμμετέχει σε ένα πείραμα όπου ο μαθητής υπόκειται σε τέτοια ταλαιπωρία. Το υπόλοιπο 95% συμμετείχε και μάλιστα το 65% κάτω από τις διαταγές του ερευνητή  έφτασε μέχρι τον τελευταίο μοχλό που παρείχε το υποτιθέμενο μέχρι και θανατηφόρο σοκ 450 βολτ. Το πείραμα επαναλήφθηκε με παραλλαγές από τις οποίες προέκυψαν οι παράγοντες που επηρεάζουν την υπακοή, όπως το κύρος του ατόμου που διατάζει, το πόσο κοντά βρίσκεται σε αυτόν που υποβάλλει το ηλεκτροσόκ,  το πόσο ο δάσκαλος αισθάνεται ότι έχει την προσωπική ευθύνη για τις πράξεις του.

Χρύσα Γκαϊνταρτζή

Ψυχολόγος ΑΠΘ